عمل انحراف چشم یا استرابیسم
استرابیسم چیست؟ طبق تعریف استرابیسم (Strabismus) یا انحراف چشم که به آن لوچی (Crossed Eye) هم می‌گوییم، حالتی است که هر دو چشم نمی‌توانند به طور همزمان به یک نقطه نگاه کنند که معمولا به دلیل مشکل در عضلات کنترل کننده چشم‌هاست. استرابیسم در کودکان شایع‌تر است اما در بزرگسالان و جوانان هم می‌تواند با دلایل مختلف مثل سکته یا فلج مغزی رخ دهد. در این مطلب قصد داریم در رابطه با انواع و دلایل استرابیسم، روش عمل انحراف چشم و مراقبت‌های پس از آن به همراه هزینه عمل استرابیسم صحبت کنیم.
دلیل استرابیسم چیست؟
قبل از هر چیز باید بدانیم که علت انحراف چشم چیست تا با جلوگیری از این اختلال بالینی زندگی بهتری برای خود و فرزندانمان ایجاد کنیم. لوچی یا استرابیسم معمولا به علت آسیب به عصب یا عضلاتی که حرکات چشم را کنترل می‌کنند به وجود می‌آید و هماهنگ با هم نیستند چون یکی از چشم‌ها ضعیف‌تر از دیگری است، بنابراین وقتی مغز هم سیگنال دریافت می‌کند، سیگنال چشم ضعیف‌تر را حساب نمی‌کند. پس اگر انحراف چشم درمان نشود، بینایی چشم ضعیف‌تر از دست خواهد رفت.
لوچی در کودکان شیوع بیشتری دارد و هنوز دلیل اصلی آن مشخص نیست. ازوتروپی نوزادی فرمی از انحراف چشم است که تا یک‌سالگی نوزادان رخ می‌دهد. این نوع ازوتروپی ارثی است و معمولا برای درمان جراحی می‌کنند اما نوع اکتسابی بین سنین ۲ تا ۵ سال رخ داده و معمولا با عینک اصلاح می‌گردد. در سنین بالاتر، علت استرابیسم را اختلالات فیزیکی مثل آسیب‌های چشمی، فلج مغزی یا سکته عنوان کرده‌اند. البته احتمال اینکه انحراف چشم در کسانی که دچار تنبلی چشم یا دوربینی هستند رخ دهد وجود دارد.
انواع استرابیسم چشم
استرابیسم براساس جهت چرخش چشم‌ها به چندین نوع تقسیم می‌شود:
ازوتروپیا یا چرخش به سمت داخل
اگزوتروپیا یا چرخش به سمت بیرون
(Horizontal Strabismus).به دو حالت قبلی، استرابیسم افقی هم می‌گویند.
هایپرتروپیا یا چرخش به سمت بالا
هیپوتروپیا یا چرخش به سمت پایین
. (Vertical Strabismus) .به دو حالت قبلی، استرابیسم عمودی هم می‌گویند.
البته انحراف چشم از لحاظ اینکه هر چند وقت یکبار رخ می‌دهد (دائمی یا متناوب)، فقط یک چشم را درگیر کرده یا خیر و اینکه آیا چرخش چشم گاهی به سمت راست و گاهی به سمت چپ است، تقسیم‌بندی می‌گردد.
دو نمونه رایج استرابیسم در کودکان و بزرگسالان عبارتند از:
ازوتروپی سازگاری : عمدتا بخاطر دوربینی درمان نشده ایجاد می‌شود چون این افراد مجبور شده‌اند برای دیدن واضح اشیاء تمرکز خیلی بیشتری داشته باشند و چشم آنها به سمت داخل چرخیده است. علائم ازوتروپی سازگاری عبارتند از دوبینی، بستن یا پوشاندن چشم برای انجام کارهای نزدیک و چرخش یا تکان دادن سر برای مشاهده بهتر اطراف یا شئ مدنظر.
اگزوتروپی متناوب : این حالت زمانی است که فرد نمی‌تواند هر دو چشم خود را همزمان روی یک چیز متمرکز کند و معمولا ماورای یک شئ را می‌بینند. این افراد عموما دچار سردرد شده، در خواندن دچار مشکل هستند و خستگی چشم پیدا می‌کنند. معمولا هم موقع دیدن اشیاء از دور یا زیر نور مستقیم آفتاب، یکی از چشم‌ها را می‌بندند.
چگونه انحراف چشم را تشخیص دهیم؟ چه علائمی‌دارد؟
علائم استرابیسم عبارتند از:
چشمانی که تراز و هماهنگ به نظر نمی‌رسند؛
چشمانی که با همدیگر و همزمان حرکت نمی‌کنند؛
پلک زدن مکرر یا تنگ کردن چشم به‌خصوص در نور شدید آفتاب
چرخش سر به سمت اشیاء برای دیدن بهتر؛
اختلال در درک عمق تصاویر و اشیاء
دوبینی
تشخیص استرابیسم در همان مراحل اولیه جلوی از دست دادن بینایی و مشکلات دیگر را می‌گیرد. بعد از تشخیص اولیه انحراف چشم حتما به چشم پزشک متخصص مراجعه کنید تا با انجام تست‌های مختلف سلامت چشمان شما بررسی شود. تست‌هایی که انجام می‌شوند معمولا عبارتند از:
تست رفلکس نور قرنیه برای تشخیص لوچی یا انحراف چشم؛
تست حدت بینایی برای بررسی قدرت چشمان شما برای خواندن از راه دور؛
تست کاور/بدون کاور برای اندازه‌گیری حرکت و انحراف چشم و
تست شبکیه برای بررسی بخش‌های پشتی چشم‌ها
معمولا برخی نوزادان در بدو تولد دچار استرابیسم هستند. در صورتی که این شرایط بیشتر از ۳ ماه طول کشید حتما به پزشک مراجعه کنید و بهترین سن برای معاینه هم تا قبل از ۳ سالگی است.
چه کسانی در خطر اختلال استرابیسم هستند؟
در صورتی که هر یک از شرایط زیر در مورد شما صدق کند، احتمال اینکه به انحراف چشم مبتلا شوید یا نوزاد شما مبتلا شود افزایش پیدا می‌کند:
سابقه خانوادگی چون ارثی است؛
اختلال یا تومور مغزی؛
آسیب به سر یا سکته کردن؛
تنبلی یا دوربینی چشم؛
آسیب رسیدن به شبکیه
سندرم داون (۲۰ تا ۶۰% افراد مبتلا می‌شوند)
هیدروسفالی
بیماری تیرویید
دیابت
چگونه از انحراف چشم جلوگیری کنیم؟
متأسفانه امکان جلوگیری از استرابیسم وجود ندارد مخصوصا که ارثی بوده و ممکن است کودک در بدو تولد دچار شده باشد. بهترین کار تشخیص در همان مراحل اولیه و مراجعه به چشم پزشک است تا بینایی با اختلال کامل و دائمی مواجه نشود. کودکان باید قبل از ۶ ماهگی و دوباره در سنین بین ۳ تا ۵ سالگی معاینه شوند تا سلامت چشمی آنها توسط چشم پزشک متخصص ارزیابی گردد.
استرابیسم چگونه درمان می‌شود؟
آیا استرابیسم درمان قطعی دارد؟ بله در صورتی که این اختلال چشمی به موقع تشخیص داده شود می‌توان پس از معاینه بهترین روش را انتخاب نمود و نسبت به درمان اقدام کرد. نوع شیوه درمانی هم به‌شدت انحراف چشم یا لوچی و دلیل آن بستگی دارد.
به‌عنوان مثال بهترین درمان برای استرابیسم در کسانی که بخاطر تنبلی چشم به آن مبتلا شده‌اند، استفاده از چشم‌بند برای چشم قوی‌تر است تا عضله چشم ضعیف‌تر مجبور شود بیشتر کار کند. گاهی اوقات هم پزشکان از قطره مخصوص استفاده می‌کنند که کمی دید شما را در چشم قوی‌تر تار کنند. برخی اوقات هم بوتاکس تزریق می‌کنند تا چشمی که بیش از حد فعال است، ضعیف‌تر شود.
شیوه‌های درمانی دیگری که برای استرابیسم استفاده می‌شود شامل:
تمرین دادن چشم
لنزهای اصلاحی مثل عینک یا لنزهای تماسی، برخی مواقع هم از عدسی‌های منشوری یا پریزم (Prism) استفاده می‌کنند که با تغییر نور ورودی و کاهش میزان چرخش چشم برای دیدن اشیا به درمان کمک می‌شود.
جراحی روی برخی عضلات چشم مخصوصا اگر با لنزهای اصلاحی جواب نگرفته باشید.
اگر هم استرابیسم به خاطر تومور یا سکته مغزی و مشکلات بالینی مشابه آن ایجاد شده باشد، برای شما دارو تجویز خواهد شد یا حتی ممکن است جراحی نیاز باشد.
عمل جراحی استرابیسم چشم چگونه است؟
چگونگی عمل استرابیسم چشم توسط جراح متخصص با بیهوشی عمومی در کودکان و بی حسی موضعی در بزرگسالان همراه است. برای شروع، جراح چشم با ابزار مخصوص، پلک‌ها را باز نگه می‌دارد تا از پلک زدن جلوگیری کند. سپس برش کوچکی روی ملتحمه ایجاد می‌کند تا به عضلات کنترل کننده دسترسی پیدا کند.
برای تقویت عضله یا عضلات ضعیف‌تر (استرابیسم افقی)، جراح چشم بخش بسیار کمی از یک سمت عضله را برمی‌دارد و دوباره آن را به همان قسمت متصل می‌کند. با اینکه عضله کوتاه‌تر شده و سبب چرخش چشم به همان سمت می‌شود. برای تضعیف عضله یا عضلاتی که قوی‌تر است (استرابیسم عمودی)، جراح عضله را به سمت عقب می‌کشد یا برش عرضی جزئی در این قسمت ایجاد می‌کند تا عضله چشم از این سمت دور شود.
دوبینی بعد از عمل استرابیسم در طی چند هفته رفع می‌شود.
بسیاری از بیماران سؤال می‌پرسند که عمل استرابیسم یا انحراف چشم چقدر طول می‌کشد؟ این عمل بسته به شرایط چشم بین ۳۰ دقیقه تا ۲ ساعت طول می‌کشد.
مراقبت‌های بعد از عمل استرابیسم چشم
بعد از عمل انحراف چشم برای اینکه سریع‌تر دوران ریکاوری را طی کنید به این توصیه‌های بعد از عمل دقت کنید:
تا زمانی که بافت عضله به طور کامل ترمیم و اصلاح نشده، به پوشش چشم دست نزنید؛
شاید پزشک به شما توصیه کند برای کمتر کردن تورم از کمپرس یخ (۴ بار در روز و هر بار ۱۰ دقیقه) استفاده کرده و سر تخت را بالاتر ببرید (به اندازه ۲ تا ۳ بالش به مدت ۵ تا ۷ روز)؛
قرمزی چشم بعد از عمل استرابیسم طبیعی است و پس از چند روز رفع می‌شود اما گاهی اوقات تا چند هفته هم طول می‌کشد؛
تورم و کبودی بعد از جراحی انحراف چشم بین ۱ تا ۲ هفته طول می‌کشد؛
تا ۲ هفته از انجام ورزش و فعالیت‌های سنگین خودداری نمایید؛
از شنا و کوهنوردی و فعالیت‌های خطرناک خودداری کنید؛
مطالعه و تلویزیون دیدن منعی ندارند
هزینه عمل استرابیسم چقدر است؟
هزینه عمل انحراف چشم بسته به وضعیت چشم، درگیر بودن یک یا هر دو چشم، نوع انحراف چشم، میزان درگیری عضلات و سایر موارد تعیین می‌شود. بنابراین هزینه نهایی پس از معاینه کامل و تشخیص معلوم می‌گردد.